Het licht van de planeten
Zeer heldere sterren fonkelen intensief. De allerhelderste lichtpunten aan het firmament geven echter een rustig licht. Heldere lichtpunten die niet fonkelen zijn geen sterren, maar planeten. (Als de planeten in de dampkring* staan, kunnen ze enigszins twinkelen.)
* Met dampkring wordt de nevelige hemelstrook boven de horizon bedoeld. Dit heiïge kringvormige deel van de hemel is 's nachts lang niet zo donker als de hemel boven ons.
Door regelmatig op heldere nachten de lichtintensiteit van een planeet te vergelijken met die van een ster, kun je bemerken dat de lichtsterkte van een planeet in de loop van weken of maanden verandert. Venus en Jupiter zijn meestal zo helder dat ze zelfs in grote steden boven de reclamelichten en tussen de flats nog te zien zijn. Het licht van Saturnus en Mars kan zozeer afnemen dat deze planeten op het eerste gezicht moeilijk te onderscheiden zijn van de lichtzwakkere sterren, die ook niet fonkelen. De helderheid van Mercurius in de schemeringstijd is een verhaal op zich.
De planeten Saturnus, Jupiter, Mars, Venus en Mercurius en ook de maan en de aarde lichten op in het zonlicht. In tegenstelling tot de zon en de sterren hebben ze geen eigen licht. Wél heeft elk een heel eigen lichtkwaliteit. De planeten zijn dwaal-sterren*.
's Nachts kunnen alle planeten tegelijk te zien zijn. Zoiets gebeurt echter maar zelden. Vaak staan er twee of drie planeten aan de hemel. Maar het kan ook voorkomen dat gedurende de hele maand aan de avond- of aan de ochtendhemel geen enkele planeet zichtbaar wordt.
De planeten zijn alleen zichtbaar tussen de laagste en de hoogste zonnebaan. In Nederland is een lichtpunt pal boven ons hoofd of aan de noordelijke hemel geen planeet. Wanneer je buiten b.v. in onze tuin een plek hebt die het hele jaar door al 's ochtends vroeg zonlicht krijgt en een andere plek waar je door het jaar heen 's avonds de zonsondergang kunt zien, dan heb je twee geschikte uitkijkposten. Voor het waarnemen van planeten moet je op 'een zonnige plek' zijn.
In tegenstelling tot de sterren komen de planeten niet steeds op dezelfde plaats op. In de loop van weken, maanden of jaren veranderen de planeten van hemelbaan. Het Griekse woord planètes betekent zwerven, ronddwalen. Elke dwaal-ster doorloopt in zijn eigen ritme de hogere en de lagere hemelbogen. Het uit- en het inwikkelen van Mercurius en Venus is anders gerelateerd aan de jaarlijkse zonnebeweging dan dat van Saturnus, Jupiter en Mars. De zon dirigeert als het ware het uit- en inwikkelen van de planeten.
De planeten komen in de loop van weken, maanden of jaren naar elkaar toe en bewegen van elkaar af. Hun samenstand kan kortstondig en bleek zijn of een langdurig en opvallend gebeuren inhouden.
* De Grieken kenden zeven planeten, dwaalsterren: Chronos, Zeus, Ares, Helios, Afrodite, Hermes en Selènè (resp. Saturnus, Jupiter, Mars, de zon, Venus, Mercurius en de maan). Vanuit de huidige definitie van een planeet zijn de zon en de maan geen planeten.
Een planeet is een niet zelf lichtend hemellichaam dat om een vaste ster (zon, m.n. onze zon) beweegt; het ontvangt van hem licht en warmte. De zon heeft wel een eigen licht; hij is geen planeet, maar een ster. De maan beweegt niet om de zon, maar om de aarde; hij is geen planeet, maar een satelliet.
De planeten Uranus en Neptunus (en de voormalige planeet Pluto) zijn niet met het blote oog zichtbaar. Ze zijn ontdekt in resp. 1781, 1846 en 1930.
De zichtbaarheid van de planeten in de Dierenriem
De planeten staan altijd tussen de sterren van een Dierenriembeeld. Wanneer een planeet in de Tweelingen staat, doorloopt hij elk etmaal met de Tweelingen een lange en hoge hemelboog (de juni-zonnebaan). Staat een planeet in de Schutter, dan is de planeet elk etmaal maar zo'n zeven uur laag boven de zuidelijke horizon (de december-zonnebaan).
Bij lichtzwakke sterrenbeelden zoals de Schutter markeert de heldere planeet de plaats van het Dierenriembeeld.
